İşletmenin sektörde ve müşteriler bazında değerini en üst seviyeye çıkarmak, işletmenin sürdürebilir rekabete ayak uydurmasını sağlamak ve işletmenin hammadde veya girdilerle üretmiş olduğu ürününün, son kullanıcıya kadar başarılı bir şekilde ulaşması gibi tüm süreç ve durumları kapsayan aktif yönetime, tedarik zinciri yönetimi adı verilir.
Başarılı bir tedarik zinciri yönetimine sahip olmak isteyen işletmelerin, arz yönlü faaliyetlerini her zaman için kusursuz bir şekilde gerçekleştirmeleri gerekir. Arz yönlü faaliyetler ise tedarik zincirinin tamamını kapsar. Ürünün işletmeye girdisini sağlamak ya da tedarikçiden hammadde temin edip, bu girdi ya da hammaddelerin nihai ürünlere dönüşmesi, sonrasında da tüketicilere ulaştırılması, tedarik zincirini özetleyen en iyi ifadelerden biri olarak tanımlanabilir. Tedarik zinciri yönetiminde, tedarikçilerin işletme için hem ekonomik hem de verimli olmaları büyük önem taşır. Bu nedenle optimum noktanın bulunarak, işletmeye fayda sağlamasını amaçlamak, tedarik zinciri yönetiminin en büyük gerekliliklerinden biri olarak bilinir. Tedarik zincirlerinin, ürünlerin üretilmesinden tutun da geliştirilmesine ve bu girişimlerin de ilgili bilgi sistemleri aracılığı ile yönlendirilmesine kadar birçok detayı kapsadığı söylenebilir.
Tedarik zinciri yönetimi; işletmelerin alanlarında ne iyi hizmet vermelerine, maksimum verimlilik üretim yapmalarına, en iyi şekilde müşteri memnuniyeti elde etmelerine, eğitimli personel yetiştirmelerine ve daha birçok detaya dair önemli uzmanlıklar gerektirir. Öte yandan işletmelerin bulundukları sektöre dair rekabet stratejilerine de önemli ölçüde etki eder. Tedarik zinciri yönetiminin; planlama, kaynak bulma, üretme, teslimat ve geri dönüşüm gibi önemli kavramlarının olduğunun unutulmaması gerekir. İşletmelerin tedarik zinciri yönetimini kavrayabilmeleri adına öncelikle “tedarik zinciri yönetimi nasıl çalışır?” gibi bir sorunun cevaplarına hakim olmaları gerekir.
Tedarik Zincirini Yönetimi Nasıl Çalışır?
Tedarik zinciri yönetiminin çalışma mantığı yukarıda da belirtmiş olduğumuz üzere beş temel bileşenden meydana gelir. Planlama, kaynak bulma, üretme, teslimat ve geri dönüşüm, söz konusu bileşenler olarak bilinirler. Her bir bileşenin, önemli görevleri ve amaçları söz konusudur. İşletmelerin de bileşen görevlerini ve amaçlarını iyi bir şekilde özümsemeleri durumunda tedarik zinciri yönetimi konusunda başarıyı elde etmeleri mümkün olabilir. Tedarik zinciri yönetimi bileşenleri ve amaçları şu şekilde açıklanabilir:
- Planlama: Bir işletmenin ürün ya da hizmetleri konusunda müşteri taleplerini karşılayabilmesi adına tüm kaynakların planlanması ve yönetilmesi büyük önem taşır. Tedarik zincirinin kurulmasıyla birlikte; tedarik zincirinin gerçek anlamda verimli, etkili, müşterilere gerçek anlamda değer sağlayıp sağlamadığı ve işletme tarafından belirlenen hedefleri karşılayıp karşılamadığı gibi konuların sağlaması adına çeşitli ölçütler belirlenmelidir.
- Kaynak Bulma: İşletmenin müşterilere sunmuş olduğu ürün veya hizmetin arz edilebilmesi adına ana tedarikçiler belirlenmelidir. Bu aşamadan sonra ise işletmenin tedarikçilerle olan ilişkisinin izlenebilmesi ve yönetilebilmesi adına süreçler oluşturulmalıdır. Anahtar süreç olarak tanımlanabilecek süreçlerin içerikleri ise şunlardır: Sipariş bildirimi, sipariş alma, envanter yönetimi ve tedarikçi ödemelerinin doğru bir şekilde yetkilendirilmesi.
- Üretme: İşletmenin ürün veya hizmetlerine göre hammadde kabul etmesi, ürünün en verimli şekilde üretilmesi, ürünün kalite bakımından testi, ürünün sevkiyat için en iyi şekilde paketlenmesi ve müşteri taleplerine karşı belirtilen teslimat tarihine uyulması adına tüm faaliyetlerin organize edilmesi, üretme bileşeninin tedarik zinciri yönetimi konusundaki amaç ve görevidir.
- Teslimat: Siparişlerin doğru bir şekilde koordine edilmesi, teslimat planının oluşturulması, yüklerin depodan sevkiyata hazırlanması ve gönderilmesi, siparişlerin faturalandırılması ve ödemelerin alınması, tedarik zinciri yönetimi içerisinde yer alan teslimat bileşeninin büyük bir çoğunluğunu kapsar.
- Geribildirim: Üretim hatalarından veya sevkiyattan dolayı kusurlu hale gelen, çeşitli hatalar nedeniyle fazla gönderilen ya da ürünün fayda bakımından bekleneni karşılamamasından ötürü istenmemesi gibi durumlarda, tüm bu detayların raporlanması, aynı zamanda da elde edilen sonuçların üretime yansıtılması adına bir ağ veya süreç oluşturulmalıdır. Böylelikle tedarik zincirinin çalışması için gerekli olan “geribildirim” bileşeninin hem görevini hem de amacını başarılı bir şekilde yerine getirmesi söz konusu olur.
Tedarik Zinciri Yönetimi Neden Önemlidir?
Etkili bir tedarik zinciri yönetiminin işletmelere birçok artısının olduğu söylenebilir. Tedarik zinciri yönetiminin doğru bir şekilde yapılması ve tedarik zinciri yönetimine yardımcı olan sistemlerin kullanılması en başta işletmelere; maliyet tasarrufu, israfın en aza indirilmesi ve zamanın en verimli şekilde kullanılması gibi birçok getiri sağlar. Tüm bu detaylar en başta işletmeler için gerçek anlamda “karlılık” kavramının ortaya çıkmasına yol açar.
İşletmenin belirli periyotlar çerçevesinde belirlediği hedefler vardır ve tedarik zinciri yönetimi sayesinde bu hedeflere nasıl adım adım daha iyi bir şekilde ulaşabileceğinin planlamasını yapar. Böylelikle de hedeflerine çok daha kolay ve hızlı bir şekilde ulaşır. Tedarik zinciri yönetimi, işletmenin ürün veya hizmetlerinin kalitesine her anlamda yansır. Daima işletmenin hedefleri ve müşteri taleplerine göre bir üretim planlaması yapılır. Böylelikle işletmenin rekabet ortamındaki rolü belirlenirken, sürdürülebilir bir rekabetin içerisinde çok daha sağlam bir temele sahip olmasına olanak sağlar.
Tedarik zinciri yönetiminin önemi ve işletmenin marka değerini arttırabilmesi adına gerekliliği, şu üç farklı noktayla da açıklanabilir:
- Potansiyel Sorunların Belirlenmesi: Her işletmenin belirli üretim kapasitesi vardır ve işletmelerin bu kapasiteyi zaman zaman önceden kestirmeleri söz konusu olmayabilir. Öte yandan üretim kapasitesinin aşılması gibi bir durumda sevkiyatın da üretime göre planlanması gerekir. Bununla birlikte müşteri memnuniyetinden de ödün vermemek ve kaliteyi düşürmemek de işletmelerin karşılarına çıkan diğer bir önemli gerekliliktir. İşte tüm bu detayların ya da bu şekilde oluşabilecek sorunların, önceden planlanması ve göz önünde bulundurulması gerekir. Tüm olumsuz senaryolara karşı işletmenin mutlaka önceden alabileceği çeşitli aksiyonlar hazır hale getirilmelidir. Doğru bir tedarik zinciri yönetiminde ise potansiyel sorunların tespiti kadar, sorunların ortaya çıkarabileceği diğer sorunların da belirlenmesi ve en kötü senaryolara göre planlamalara yapılması, işletme için hayati bir önem taşır.
- Fiyatın Dinamik Olarak Optimize Edilmesi: Çeşitli sektörlerde fiyat dalgalanmaları olabilir ve fiyat dalgalanmalarının da mevsimsel, dönemsel, çeşitli olaylar ve daha birçok durum çerçevesinde gerçekleşmesi söz konusu olabilir. Durum ve dönem ne olursa olsun işletmenin en doğru fiyatlandırma ile satış gerçekleştirmesi gerekir. Ayrıca fiyatının bulunduğu rekabet ortamına da yani, rakiplerine göre de şekillenmesi önemlidir. Doğru bir tedarik zinciri yönetiminde, fiyatların hangi durumlar ve dönemlere göre ne şekilde değişim gösterebileceğinin senaryoları üzerinde sürekli olarak durulmalıdır.
- Güvenilir Envanter Tahsisinin Elde Edilmesi: Envanter yönetimi konusunda işletmelerin son derece hassas davranmaları ve iyi bir planlamaya sahip olmaları gerekir. Unutulmamalıdır ki tedarik zincirinin en önemli halkalarından biri envanterdir. Envanter yönetiminde ortaya çıkabilecek en ufak bir problem, sipariş tesliminden tutun da fiyatlandırmaya kadar sorun yaratabilir. Özellikle envanterini müşterileriyle paylaşan işletmeler ve envanterine göre müşterilerinin sipariş verebilmesine olanak sağlayan işletmeler, mutlak suretle doğru envanter yönetimi ile hareket ederek, her türlü olumsuz envanter senaryosunu göz önünde bulundurmalıdır. Öte yandan envanterlerin en optimum şekilde kullanılması konusunda gerek yazılımlardan gerekse bu konuda uzman olan bireylerden faydalanmalıdırlar.
Etkili Tedarik Zinciri Yönetiminin Temel Özellikleri
Etkili bir tedarik zinciri yönetimi adına 5 temel unsurun öne çıktığı söylenebilir. İlişkili olmak, işbirliğine dayalı olmak, siber farkındalık, bilişsel olarak etkinlik ve kapsamlılık gibi unsurlar hem başarılı hem de etkili tedarik zinciri yönetiminin temel özellikleri olarak bilinirler. Bu özellikler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, işletmelerin doğru tedarik zinciri yönetimine çok yakın olduklarını söylemek doğru olacaktır. Bunun nedeni ise müşteriler ve tüketicilerin, bir işletmenin en belirgin yüzü olarak “tedarik zinciri” kavramına dikkat etmeleridir. Müşteriler ve tüketicilere göre, hatta işletmenin içinde bulunduğu sektördeki her türlü canlı sayılabilecek unsura göre, bir şirketin tedarik zinciri yönetimi konusundaki başarısı, o şirketin doğrudan ticari itibarını ve uzun vadeli sürdürülebilirliğini ortaya koyan yegane unsurlardan biridir.
Yukarıda belirtmiş olduğumuz etkili tedarik zinciri yönetimi adına 5 temel unsur aslında tedarik zinciri yönetiminin 5C’si olarak tanımlanır. Connected, Collaborative, Cyber-Aware, Cognitively Enabled ve Comprehensive gibi kavramlar, etkili tedarik zinciri yönetiminin vazgeçilmez parçaları olarak bilinirler. Bu unsurların anlamları ya da amaçları ise şu şekildedir:
- İlişkili Olmak- Bağlı Kalmak (Connected): IoT yapılandırılmış veriler, geleneksel ERP ve B2B entegrasyon araçları sayesinde erişilen geleneksel veri setleri ve sosyal medya üzerinden yapılandırılmamış veri setlerine erişebilmek, tedarik zinciri yönetiminde başarıyı getirecek temel unsurlarından biri olarak tanımlanır. Verilerin doğru bir şekilde kullanımı, gerekli çıkarımların elde edilmesi ve analizleri, özellikle stratejik anlamda büyük katkılar sağlayacaktır.
- İşbirliğine Dayalı Olmak (Collaborative): Bulut tabanlı ticaret ağlarının kullanımıyla birlikte tedarikçilerle ve birden fazla kurumla işbirliklerinin çok daha gelişmiş, etkin seviyelere çıkarmak, tedarik zinciri yönetiminin olmazsa olmaz parçalarından biridir. İşbirliklerinin getirisi olarak görülebilecek, ilişkilerin daha üst seviyeye çıkma durumu, işletmenin tedarikçilerle ya da işbirliği içerisinde olduğu firmalarla çok daha başarılı projelere imza atmasının da önünü açacaktır.
- Siber Farkındalık (Cybet-aware): Tedarik zincirini kapsamına giren her türlü sistemin her zaman için daha gelişmiş versiyonları hakkında bilgi sahibi olunmalı ve bu sistemlerin geliştirilmesi adına bir algıya sahip olunmalıdır. Öte yandan işletmenin her türlü siber saldırıya karşı da çok net bir şekilde güvenlikli ya da korunaklı olması gerekmektedir.
- Bilişsel Olarak Etkinlik (Cognitively Enabled): Başarılı bir tedarik zincirinde yapay zeka analizleri ve önerileri büyük önem taşır. Yapay zekanın tedarik zincirinin her halkasına dair yaptığı analizler ve izlemeler sonucunda artık bir yönetim kulesi haline gelmesi, olası senaryoları bildirmesi ve en azından çeşitli öneriler sunması, etkili tedarik zinciri yönetiminin bir parçası olarak da belirtilebilir. Tedarik zincirinin genelinin yapay zeka ve çeşitli sistemlerle otomatik, kendi kendine öğrenebilen bir yapıda olması büyük önem taşır.
- Kapsamlılık (Comprehensive): Analiz yeteneklerinin, gerçek zamanlı verilere ulaşılması ve gerçek zamanlı verilerden sonuç çıkarılması adına kullanılması son derece önemlidir. İşletmenin öngörüsü, iç görüsünün ve sezgilerinin kapsamlı olması da mutlak suretle olması gereken faktörlerdir. Tedarik zincirinde geleceğe yönelik olma, trendi takip ve tahmin edebilme, doğru zamanda yakalama önem düzeyi en yüksek olan noktalar arasında yer alırlar.
Tedarik Zinciri Yönetiminin Faydaları Nelerdir?
Tedarik zinciri yönetiminin iyi bir şekilde yapılması, organizasyonun boyutu fark etmeksizin önem taşıyan bir konudur. Organizasyonun boyutu ne olursa olsun tedarik zinciri yönetiminin doğru ve etkin bir şekilde yapılması, direkt olarak organizasyona birçok katkı sağlayacaktır. Yine aynı şekilde organizasyonun boyutu ne olursa olsun tedarik zinciri yönetiminin yanlış bir şekilde yapılması ise organizasyona; kalite sorunları, bedeli ağır olan gecikmeler, itibar düşüşü ve daha birçok olumsuzluk getirecektir. Aynı zamanda tedarikçilerin ya da süreçlerin uyumlu olmaması durumunda da zayıf tedarik yönetimiyle birlikte yasal sorunların ortaya çıkmasına yol açabilmektedir. Tüm bu olumsuzluklardan uzak durmak, tedarik zinciri yönetimini olabildiğince başarılı kılmak ve organizasyonun tedarik zinciri yönetiminin başarısını sürdürebilir kılmak adına; organizasyonun tedarik zinciri yönetimi konusunda teknolojik ilerlemeleri takip etmesi ve sistemlerini bu ilerlemelere adapte etmesi, işletmenin potansiyelinin tamamını kullanması, tedarik zinciri üyeleriyle yakın ve gerçek zamanlı olarak çalışması gibi detaylara dikkat etmesi gerekir.
Tedarik zinciri yönetiminin tam anlamıyla işletmelere veya organizasyonlara olan faydaları ise şu şekildedir:
- Düşük Maliyetler: İşletmelerin başarılı tedarik zinciri yönetiminde tedarikçilerini büyük ölçüde işlerine entegre ettikleri görülür. Bununla birlikte teknolojiden faydalanmak da kaçınılmaz bir hal alır. Haliyle bu iki temel faktörün bile müşterilerin esnek ihtiyaçlarına çok daha rahat yanıt verilmesi potansiyelini ortaya çıkarır. İşletmenin arz-talep dengesine dayalı bir üretim sistemine geçmesi, işçilik ve hammadde maliyetlerini ciddi anlamda azaltır. Bununla birlikte envanter yönetimi ve nakliye maliyetlerinin de düşmesi, başarılı tedarik zincirinin örnek verilebilir faydaları olarak tanımlanabilirler.
- Artan Gelir: Başarılı bir tedarik zinciri yönetiminin doğrudan işletmede arz-talep dengesi oluşturduğunu bir önceki maddede belirtmiştik. Bu durum sadece gerektiği kadar üretimin ortaya çıkmasına ve üretim fazlalığının getirdiği stok maliyeti ile zaman kaybının da ortadan kalkmasına yol açar. İşletme ise özellikle bu maliyetin hem maddi hem de zaman olarak azalmasından dolayı, arta kalan bütçe ve zamanı ürünlerini geliştirmek adına çok rahat bir şekilde kullanabilir. Öte yandan bu durumlar, aynı zamanda var olan müşterilere de ekstra hizmet verebilme potansiyelini arttırır. Haliyle müşteri memnuniyeti ve işletme prestijinin artışı da böylelikle mümkün olur.
- Verimli Varlık Kullanımı: Etkili tedarik zinciri yönetimi direkt olarak işletmelerin üretim veya ulaşım ekipmanları gibi kaynaklarını çok daha verimli bir şekilde kullanmalarına yol açacaktır. Doğru tedarik zinciri yönetiminin getirisi olan talebe göre üretimde, üretim veya ulaşım ekipmanlarının da yerinde kullanılması söz konusu olacaktır. Haliyle gereksiz aşınma ya da yıpranma gibi durumların, verimli varlık kullanımı faydası sayesinde ortadan kalkması da mümkün olacaktır. Bununla birlikte işletmenin sahip olduğu diğer kaynakların da verimli bir şekilde kullanımı mümkün olmaktadır.
Tedarik Zinciri Yönetimi Yazılımlarının İşletmeler için Rolü
Teknolojinin ve yazılımların, günümüz şartlarına dayalı tedarik zinciri yönetimlerinde kaçınılmaz yardımcı unsurlar olduğunu söylemek doğru olacaktır. İşletmelerin tedarik zinciri yönetimi adına kullanabilecekleri birçok yazılım söz konusu iken, tüm bu yazılımların tedarik zincirinin her aşamasında var oldukları ve etkin bir şekilde yer aldıklarını da söylemek doğru olacaktır. Her bir yazılımın tedarik zinciri yönetimi konusunda sağlamış olduğu faydaların da önemi son derece yüksekken, tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının işletmelere sağlayacakları faydalar ise şu şekildedir:
- Talep yönetimlerinin çok kolay bir şekilde planlanması,
- Günlük üretim operasyonlarının tedarik zinciri halkalarına göre belirlenmesi ve en ideal günlük üretim noktasının yakalanması,
- Risklerin tespit edilmesi ve risklerin önceden tahmin edilmesi, buna bağlı olarak risklere karşı alınabilecek önlemlerin belirlenmesi ya da risk yönetimi,
- Lojistik süreçlerinin tamamının başarılı bir şekilde yönetimi,
- Depo yönetiminin hatasız ve en verimli bir şekilde gerçekleşmesi,
- Veri analizleri ve raporları,
Tedarik zinciri yönetimi yazılımları yukarıda belirtilen birçok görevi başarıyla yerine getirir ve işletmenin yapısına göre veya tedarik zincirine göre yukarıda belirtilen birçok görevin de çok daha fazlasını yapar. Günümüz şartlarında tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının kullanılmaması neredeyse imkansız hale gelmiştir.
Bulut Tabanlı Tedarik Zinciri Yönetimi
Bulut tabanlı tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının, aslında günümüz şartlarında tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının en tamamlayıcı noktalarından biri olduğunu söylemek doğru olacaktır. Şu an için çeşitli tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının en büyük problemleri arasında tam anlamıyla esnek ve değişime uyarlı olmamaları gibi unsurlar yer almaktadır. Bulut tabanlı tedarik zinciri yönetimi yazılımları ise tam olarak bu sorunu ortadan kaldırmaktadır. Bir işletmenin tedarik zincirine çok kolay bir şekilde adapte olurken, aynı zamanda tedarik zinciri yönetiminde meydana gelen değişikliklere olan adaptasyon sürecinin de son derece kısa sürdüğünü söylemek doğru olacaktır. Öte yandan bulut tabanlı tedarik zinciri yönetim yazılımlarının biraz daha işletmelere özgü tasarlanan ya da işletmeler için çok kolay bir şekilde özelleştirilebilen yazılımlar olduğunu söylemek doğru olacaktır.
Bulut tabanlı tedarik zincirinin bir diğer avantajı ise her yerden kontrol edilebiliyor veya denetlenebiliyor olmasıdır. Bulut tabanlı olmayan sistemlerde, uzaktan erişim son derece kapsamlı protokoller ve izinler gerektirir. Haliyle bu durum sistem güvenliğini de tehlikeye atan unsurların başında gelir. Bulut tabanlı sistemlerde ise direkt olarak protokol veya özel erişimler ortadan kalkar ve sistem güvenliği de maksimum noktaya çekilir. Son olarak; bulut tabanlı tedarik zinciri yönetimi yazılımlarının artık, geleceğin tedarik zinciri yönetim yazılımları olarak da gösterildiği gerçeği de mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Tedarik Zinciri Yönetimi Trendleri
Tedarik zinciri yönetiminin trendlerine yani, geleceğine göz atıldığı zaman, gelecekteki sistemlerin daha duyarlı ve daha çok müşteri memnuniyeti odaklı çalışacakları en büyük görüntülerden biridir. Bir model yerine, bir ağ kapsamında yönetilen ve anlaşılan sistemlerin gelecekte tedarik zinciri yönetimi konusunda büyük çoğunluğunu oluşturacağı da yine ufukta görünen trendler arasında yer alır. Öte yandan tedarik zinciri yönetiminin geleceğinde mutlak suretle; kaynak temini, ticaret politikaları ve sevkiyat yöntemleri gibi faktörler ele alınmalıdır. Bununla birlikte tüketicilerin ihtiyaçlarına dair daha uyumlu ve esnek olacak uygulamalar üzerinde durulmalıdır.
Gelişmiş tedarik yönetim zinciri sistemlerinde yönetimin çok daha şeffaf ve izlenebilir olabilmesi gibi bir akımın, şu dönemde dahi işletmeler için çok yakın olduğu söylenebilir. İşletmenin güven düzeyinin artmasına ve aynı zamanda müşteri memnuniyet oranının da yükselmesine olanak sağlayacak bu özellik, rekabet ortamının artık daha çok işletmelerin net olarak sundukları değerler üzerine evirilmesine de yol açacaktır. Mutlak suretle ilerleyen süreçte tüm tedarik zinciri yönetim sistemlerinin uyum yeteneklerinin üst seviyede olması gibi bir zorunluluk da ortaya çıkacaktır.